DHBT MBSTS Hadis Ders Notları Özet

Tabloyu tam boy görmek için tıklayın

HADİS VE SÜNNET

HADİS ANLAMI VE KISIMLARI

HADİS:

Söz, fiil, takrir, yaratılış veya huyla ilgili bir vasıf olarak Hz Peygambere (veya sahabe ve tabiuna) izafe edilen her şeydir.

SÜNNET:

Hz peygamberin ihtiyar ettiği ve Allah’ın Ahkâmıyla gittiği yol, yaşayış biçimi olarak adlandırılır. Hadis bu yaşayış biçiminin yazıya geçirilmiş halidir.

KAVLİ SÜNNET:

Hz. peygambere ait kelamdır.

FİİLİ SÜNNET:

Hz. Peygamberin davranış ve uygulamalarının anlatımıdır.

TAKRİRİ SÜNNET:

Hz peygamberin bir olay karşısında o olay veya uygulamayı tasvip etmesi, tasdik etmesi veya sükût etmesidir.

SENED:

Bir diğerinden almak nakletmek şartıyla hadisi rivayet eden kişilerin Resulullah’a kadar sıralandığı kısma sened denir. Sened de yer alan her şahsa ravi denir. Sözü Resulullah’a iletmeye isnad (sened zikretme) denir. Günümüzde sened ve isnad aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Ravilerin hadis nakletmesine rivayet denir. Rivayet ettikleri hadislere de merviyy denir.

METİN:

Hadisin peygamber efendimizden nakledildiği şekli, sözlü kısmıdır. Aslında hadis metinden ibarettir. Sened o metnin Hz peygambere ait olup olmadığını konusunda tetkiklerde bulunma imkânı veren raviler zinciridir.

HADİS ADABI

HADİS ÖĞRENCİSİNİN ADABI

• İyi niyet (ihlas) sadece Allah rızasını kazanmak mutlak hedef olmalıdır.
• Hadisi ehlinden almaya çalışmak.
• Öğrendi hadisler ile amel etmek. Kuranı kerim bildiğiyle amel etmeyeni kitap taşıyan eşeklere benzetir.
• Hadis öğreten ve rivayet eden hocasına saygı göstermek.
• Arkadaşlarına yardımcı olmak.
• Tedrici bir metotla çalışmak. (yavaş yavaş belli bir sıra ile bıkkınlık göstermeden sabır ile çalışmak.
• Hadis usulüne önem vermek.

HADİS HOCASININ ADABI

• İyi niyet ve üstün ahlak sahibi olmak.
• Haddini bilmek veya ehliyete riayet etmek. Cahil yaşlıda olsa küçük, Âlim gençte olsa büyüktür.
• Kendisinden daha ehil olana saygı göstermek.
• Karıştırma ihtimali belirince hadis rivayeti ve okutmayı bırakmak.
• Hadislere ve hadis meclislerine ehemmiyet vermek.
• Kitap yazmak ve öteki ilmi faaliyetlerde bulunmak.

HADİS ÖĞRENİM VE ÖĞRETİM YOLLARI

Değer sırasına göre aşağıdaki gibidir.

SEMA:

Hocanın ezberinden veya yazılı bir metinden okuyarak rivayette bulunması, öğrencinin de hocadan bizzat duyarak bu rivayeti almasına denir.

KIRAAT:

Hocanın huzurunda talebe ezberinden veya elindeki kitaptan hadis okur. Hocada ezberinden veya elindeki nüshadan takip ederek dinler. Gerektikçe düzeltme yapar. Bu yolla öğrenci hadisleri hocadan almış olur.

İCAZET:

Hocanın, talebesine duyduklarını veya kitaplarını rivayete izin vermesine icazet denir.

MÜNAVELE:

Kendisinden nakil ve rivayet etmesi için hocanın, öğrencisine bir kitap ve yazılı metin vermesine denir.

KİTABET:

Huzurunda bulunan veya bulunmayan bir öğrencisi için hocanın kendi eliyle bir veya birkaç hadis yazıp veya yazdırıp vermesi veya göndermesine denir.

İ’LAM:

Hocanın icazetten bahsetmeksizin belli bir hadis veya hadis kitabı için sadece “benim rivayetim işte budur” diye açıklamada bulunmasına denir.

VASİYET:

Ölmek veya yolculuğa çıkmak üzere olan hocanın rivayet izninden söz etmeksizin kitabını öğrencilerinden birine vasiyet etmesidir.

VİCADE:

Bir kimsenin yazma bir risale veya kitabı bulması, ele geçirmesine denir.

RİVAYET MAHSULLERİ

HIFZ SAFHASI

KİTABET(YAZIYA GEÇİRME) SAFHASI

TEDVİN(CEM’U’L-EHADİS) SAFHASI:

Değişik yazı malzemeleri üzerinde dağınık halde bulunan hadis metinlerinin herhangi bir sınıflandırmaya tabi tutulmaksızın bir araya getirilmesidir.

TASNİFÜ’L-KÜTÜP SAFHASI:

Hadis malzemesi içinde yer alan hadisleri konularına göre ayırıp belli bâb veya bölümlerde toplamak demektir.

Sahabi ravilerine göre tasnif (ale’r-rical):

Bu sistemde sahabi raviler, muhtelif kriterlere göre sıralanır ve her birinden rivayet edilen hadisler, konularına bakılmaksızın isimleri altına yazılır. Kriter olaraktan sahabilerin Müslüman olmaktaki kıdemi, Hz. Peygambere yakınlık derecesi gibi hususlar belirlenir.

Müsnedler:

Konularına bakılmaksızın sahabi ravilerine göre art arda sıralanan hadislerin muhteva edildiği eserlerdir. Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi örnektir.

Mu’cemler:

Hadisçiler, hadislerin, sahabe, şuyuh veya beldelere göre, çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eserlere denir. Aslında mu’cemlerde müsned türü bir eser olarak anılır.

Konularına göre tasnif (ale’l-ebvab )

Bu sistemde hadisler ravilerine bakılmadan konularına göre taksim ve tasnife tabi tutulur. Bu sistemde meydana gelmiş eserlerin genel adı musanneftir. Örnek imamı malikin Muvatta adlı eseri.

Musannefler:

Bölüm zenginliği yanında sünenlerdeki merfu hadislere ilaveten mevkuf ve maktu hadisleri de ihtiva eden eserlerdir.

Sünenler:

Bütün fıkhı konulara ait merfu hadisleri ihtiva eden hadis kitaplarıdır. Ebu Davud Süneni, Nesai’nin Süneni, Darimi Süneni ve İbni Mace’nin Süneni bu türe örnek olarak verilebilir.

Camiler:

Bütün dini konularla ilgili hadisleri toplayan en geniş eserlerdir. Buhari’nin Sahihi ve Müslim’in Sahihi örnek eserlerdir. Sünen şeklinde geçen Tirmizi’nin eseri de aslında cami türü bir eserdir.

Müstedrekler:

Önceki muhaddisin şartlarına uymasına rağmen belli bir neden veya imkânın oluşmamasından dolayı eserine alamadığı hadisi daha sonra gelen başka biri tarafından toplanıp bir araya getirildiği eserlere denir. Örneğin Buhari ve Müslim’deki eserler bir araya getirilerek birinde olmayan hadisler böylece toplanmış bir bütün halini almış olur.

Mustahrecler:

Herhangi bir hadis kitabındaki hadisleri başka senedlerle yeni bir kitapta toplama çalışması sonucu meydana gelen eserlere denir. Bu çalışmalar değişik senedleri ortaya koymak üzere garib diye nitelenen hadislerin kuvvet kazanmasına sahih hadisleri ise değişik senetlerle göstererek onların kuvvet kazanmasını sağlar.

Kütübü sitte eserleri

Buhari Cami’us Sahihi, Müslim Cami’us Sahihi, Ebu Davud Süneni, Tirmizi Cami’i (sünen),

Nesai Süneni, İbn Mace Süneni

Şu üç kitap eklenirse kütübü tis’a olarak anılır

Darimi Süneni, İmam Malik Muvatta, Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi.

RAVİ

RAVİ:

Sözlükte nakleden, taşıyan ve ileten anlamlarına gelir. Hadis öğrenip eda terimlerinden biriyle kendisinden sonrakilere nakleden hadisçi anlamına gelir.

VASIFLARI:

Adalet:

Raviyi takvaya yönelten ve insanlık değerlerine yakışmayan hata ve davranışlardan uzak tutan bir niteliktir.

Müslüman olmak:

Hadislerin ravilerinde Müslüman olmayan kişinin beyanına bakılmaz. Rivayet ettiği sırada Müslüman olmalıdır.

Büluğa ermiş olmak: Bu sorumluluk şartıdır.

Takva sahibi olmak: Büyük günahlardan kaçınmak, küçük günahlarda ısrar etmemek anlamında bir takva sahibi olmak gerekir.

Muruet: İnsani ve örfi meziyet ve geleneklere sahip ve saygılı yaşamak. Küçük ve basit olarak görülen bazı davranışlardan kaçınmak.

Zabt: Kısaca bellemek demek olan bu sıfat, ravinin duyduğunu duyduğu gibi rivayet edebilme yetisi kabiliyetidir.

• Uyanık olması; gaflet ve dalgın kimsenin rivayetine itibar edilmez.
• Ezberinden naklediyorsa ezberlemiş olmalıdır.
• Kitaptan rivayet ediyorsa kitabını iyi korumuş olmalıdır.
• Mana ile rivayet ediyorsa manayı bozacak unsurları iyi biliyor olması gerekir.

TABAKALARI

Sahabe

Ashab veya sahabe Hz Muhammedin Müslüman çağdaşlarına denir. Müslüman olarak Hz Muhammedi gören ve iman üzere yaşayıp ölen kimselere denir. Hz Muhammed döneminde yaşamış olan fakat kendisini göremeyip sahabeleri gören kimseye Muhadram denir. Binden fazla hadis rivayet etmiş olan sahabilere müksirun denir. Başlıcaları şunlardır. Ebu Hureyre, Abdullah b. Ömer, Aişe bnt. Ebi Bekr, Enes b. Malik, Abdullah b. Abbas, Cabir b. Abdullah, Ebu Said el-Hudri

Bin adetten daha az hadis rivayet eden sahabiler mukillun olarak anılır. Yukarıda saydıklarımızın dışında kalanlar mukillun sahabilerdir.

Tabiiler

Resulullahı görenleri görenler şeklinde tarif edilir. Hayırla yâd edilen bazı hanım tabiiler. Hafsa bnt. Sirin ve Amra bnt Abdirrahman Erkek tabiun olarak Said b. el-Müseyyeb ve Ebu Hanife verilebilir.

Etbau’t-tabiin

Mümin olarak tabiilerle görüşüp onlardan rivayette bulunanlar şeklinde tarif yapılmıştır.

RAVİNİN TENKDİDİ

CERH: Adalet veya zabt sıfatını ibtal ve ihlal edici bir kusur sebebiyle raviyi tenkid ile rivayetini iyice tetkikini istemek demektir.

TA’DİL: Rabinin adil ve zabıt olduğuna hükmederek rivayetlerinin sıhhatini ortaya koymaktır.

TA’N NOKTALARI (Metain-i aşere)

Cerh ve tadil bakımından raviler , metain-i aşere denilen on noktadan tenkid edilerek ayrı ayrı lafızlarla değerlendirilirler.

1) Adalet vasfına yönelik tan noktaları.

Kizbu’r-ravi: rvinin hadis rivayetinde yalancılığı. Yani Hz Muhammedin söylemediğini söylemiş, yaapmadığını yapmıi gibi rivayet etmesi.

İthamu’r-ravi bi’l-kizb: ravinin yalancılıkla ithaam edilmiş olması. Hadis rivayetinde yalanı tespit edilmemiş de olsa günlük yaşantısında yalan söylediği biliniyorsa hadis rivayetindede yalan söyleyebilme ihtimali vardır.

Fıssku’r-ravi: ravinin günahkarlığı. İslam emir ve yasaklarına tam riayet etmemesi.

Cehaletu’r-ravi: ravinin tanınmaması

Bid’atu’r-ravi: ravinin ehl-i bid’at’tan olması.

2) Zabt vasfına yönelik tenkid noktaları

Kesretu’l-galat: rivayette çok yanlış yapması. Yanılgı oranı yüzde elli ve daha fazlası olan ravinin rivayeti kabul edilmez.

Fartu’l-gafle: bir ravinin dikkat etmesi gereken yerde gaflet etmesi.

Vehm: hadisin senet ve metninde doğru sanarak bazı hatalar yapması.

Muhalefetu’s-sikat: zayıf bir ravinin güvenilir ravilerden birine muhalif rivayette bulunması.

Su’u’l-hıfz: ravinin hafızasının pek parlak olmaması. Unutma sonucu sık sık yanılması.

MERVİYY (Rivayet edilmiş olan hadis)

RAVİ SAYISI AÇISINDAN

Mütevatir hadis

Aklın, yalan üzerine birleşmelerini adeten mümkün görmediği raviler topluluğunun, her nesilde, kendileri gibi bir topluluktan alıp naklettiği işitme veya görmeye dayanan hadistir.

Lafzen mütevatir: Bütün rivayetlerinde lafızları aynı olan mütevatir hadislere denir. Bu tür hadisler yok denecek kadar azdır.

Ma’nen mütevatir: Aralarında ortak bir nokta bulunan değişik hükümlerin, tevatür şartlarını taşıyan raviler tarafından nakledilmesiyle ortaya çıkan ortak manaya denir. Örneğin 100 kadar hadisi şerifte Resulullah’ın

dua ederken ellerini kaldırdığı ayrı ayrı olarak zikredilmektedir. Burada mütevatir olan mana dua ederken Peygamber efendimizin ellerini kaldırmasıdır.

Mütevatir hadisleri inkâr eden kâfir olur. Böyle bir inkâr Resulullahı inkâr manasına gelir. Mütevatir hadisle amel etmek vacib olur. Bu tür hadisler tetkike tabi tutulmaz. Tetkike tabi tutulanlar tevatür seviyesine

ulaşmamış ahad haberler için yapılır.

Ahad hadisler

Mütevatir hadis şartlarını taşımayan hadistir. Kitaplarda tetkik edilen ve incelenen bir çok hadis ahad hadis(haber) olarak kabul edilir.

Meşhur hadis

Her nesilde ravisi ikiden aşağı olmayan hadistir şeklinde bir tanımı olmasına rağmen ravi sayısı her hangi bir tabakada 3 olarak kabul edilen hadis çeşididir. Meşhur hadisler mutlaka sahihtir demek doğru değildir. Kendi içinde farklı şekilde tetkike tabi tutulurlar.

Aziz hadis

Herhangi bir tabakada ravi sayısı 2 ye düşmüş olan hadistir.

Garib (ferd) hadis:

Herhangi bir tabakada tek ravisi bulunan hadistir.

KAYNAĞINA GÖRE(HADİSİN SÖYLEYENİ)

Kutsi Hadis: Ayet olmamak kaydıyla,Hz Peygamberin, “Allah Teala şöyle buyurmuştur.” Diyerek Allah Teâlâ’ya nispet ve izafe ettiği hadislerdir

Merfu Hadis: Açıkça veya dolaylı yoldan Hz Peygambere izafe edilen hadistir.

Mevkuf Hadis:Sahabilerin söz fil ve takrirlerine dair- muttasıl veya munkatı haberlere mevkuf denir. Sened Hz muhammede ulaşmaz. Hüccet değildir.

Maktu Hadis: Herhangi bir tabiiye izafe olunan söz, fiil veya takrirlere Maktu hadis denir. Hüccet değildir.

SIHHAT VEYA HÜKÜM AÇSINDAN HADİS ÇEŞİTLERİ(AHAD HADİSLER)

Üç kısma ayrılırlar. Sahih ve hasen hadisler makbul(kendisiyle amel edilmesi gereken), zayıf hadisler ise merdud (kendisiyle amel edilmesi gerekmeyen) hadis olarak kabul edilir.

SAHİH HADİS

• Adalet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl(kesintisiz) senedle rivayet ettikleri şazz ve muallel olmayan hadistir. Bunun için belli şartlar taşıması gerekir.
• Senedinin kesintisiz olması(muttasıl)
• Ravilerinin tamamının adil ve zabıt sahibi kimseler olması.
• Sika(güvenilir) bir ravinin, kendisi gibi sika ravilere muhalif olarak naklettiği(şazz) bir hadis olmaması.
• Hadisin muallel olmaması(gizli bir kusurunun olmaması) gerekir.

Hükmü: Sahih hadis hüccet ve gereğince amel etmek vaciptir. İnanç konularında ise ancak Kuran-ı kerim ve mütevatir hadisten ibaret olan kesin bir delille sabit olacağı görüşündedirler.

Dereceleri

Buhari ve Müslimin ortaklaşa kitaplarına aldığı hadisler. Bunlara muttefekun aleyh denir. Buharinin yalnız başına rivayet ettiği hadisler

Müslimin yalnız başına rivayet ettiği hadisler.

Kitaplarına almamışta olsalar buhari ve müslimin şartlarını taşıyan hadisler.

HASEN HADİS

Zabtı biraz gevşek olan ravilerin muttasıl senedle rivayet ettikleri şazz ve mualllel olmayan hadistir. sahih hadisten farkı ravisinin zabt niteliğinin mükemmel olmamasıdır. Hasen hadisle amel edilmek bakımından makbuldürler.

ZAYIF HADİS

Sahih ve hasen hadisin şartlarını taşımayan hadistir.

Seneddeki inkıta sebebiyle zayıf hadis çeşitleri: inkıta (kopukluk), senedden en azından bir ravinin düşmesi demektir. Böyle bir inkıta varsa seneddeki bütün raviler sika olsalar bile sırf bu inkıta metnin reddini gerektirir.

1-) Mürsel: tabinin sahabeyi atlayarak Hz Peygambere izafe ettiği hadistir.

2-) Munkatı: hadis senedi muttasıl olmayan hadistir. etbauttabiinin tabiiyi atlayarak sahabiden naklettiği hadis masında kullanılır.

3-) Mu’dal: senedin herhangi bir yerinde peş peşe iki veya daha çok ravinin düştüğü hadistir.

4-) Muallak: senedin baş tarafından bir veya peş peşe birkaç ravinin yâda bütünüyle hafzolunduğu hadistir.

5-) Müdelles: senede dâhil bir ravinin ismini atlayarak, orada böyle biri yokmuş izlenimini vererek senedi sevk etmek demektir.

Ravideki cerhi gerektiren hallere göre hadis çeşitleri

Metaini aşere denilen ravileri tenkid noktalarından birinin veya birkaçının bulunması sebebiyle zayıf kabul edilen hadisler on çeşittir.

1-)Mevzu: Hz Peygamber adına yalan uydurmak(kizb) ile cerh edilmiş ravinin rivayetine denir. Bu aslında hadis değildir ona hadis diye uydurulmuş söz demek daha doğru olur.

2-)Metruk: Yalancılıkla itham edilmiş bir ravinin rivayetinde yalnız kaldığı hadislere denir.

3-)Münker: zayıf ravinin sika(güvenilir) raviye muhalif olarak rivayet ettiği hadistir.

4-)Muallel: gizli bir illet taşıyan hasdislere denirMaklub.

5-)Müdrec: hadis metnine ekleme yapılması.

6-)Maklub: senette ravi ismini veya metindeki kelimeyi öne geçirmek veya sona bırakma. Muzdarip, Şazz, Musahhaf, Muharref Olmak üzere dört çeşidi daha mevcuttur.

MEVZU HADİSLERLE İLGİLİ BAZI DURUMLAR

Mevzu hadis uydurma girişiminin sebepleri

• Grup görüşünü savunma
• İslam düşmanlığı
• İslama hizmet etmek arzusu
• Şahsi çıkar sağlama düşüncesi
• Mevzu hadisleri tanıma yolları

Uydurmacıları tanıma yolları

• Uydurmacıların kendi itirafları
• Hadis uydurmacılarını ihbar
• İlmi araştırmalar
• Uydurulmuş sözleri tanıma yolları
• Lafızlarda veya manada bozukluk
• Güvenilir hadis kitaplarında bulunmamak
• Kur’an ve sahih sünnete aykırı olmak
• Akla, his, müşahede ve tarihi vakıalara aykırı olmak
• Hadis diye uydurulmuş sözlerin zararları
• İslam’ı doğru anlamaya engel olmak
• Dini tahrif etmek
• Ayrılığı körüklemek
• Dinden soğutmak